1. Товч
Энэхүү бичгийн агуулгыг товчилбол:
БНХАУ нь эдийн засгийн эрчимтэй өсөлтийн үр дүнд
байгаль орчны бохирдол мөн хөдөө хотын амьжиргааны түвшиний хэт ялгаа, тэгш бус
байдал зэрэг хүнд асуудлуудтай тулгарч эхэлсэн бөгөөд хүн амын дунд эдгээрээс үүдсэн
шүүмжлэл, эсэргүүцэл ихэсч байгаа тул Хятадын Үндэсний Ардын Конгрессоос
баталсан Арванхоёрдугаар Таван Жилийн Төлөвлөгөөнд бохирдлын гол эх үндэс
болсон нүүрс, газрын тосны олборлолт болон нүүрсээр ажилладаг цахилгаан
станцуудыг нутгийн гүнрүү, хилийн бүсүүдрүү нүүлгэх бодлогыг тусгасан байна.
Мөн хил залгаа улсуудруу нүүрс, газрын тосны
олборлолт, боловсруулах үйлдвэрүүд, нүүрс хийжүүлэх, нүүрс шингэрүүлэх
үйлдвэрүүдийг шилжүүлж, хийн хоолойгоор эрчим хүч тээвэрлэснээр байгаль орчны
бохирдлыг улсынхаа хэмжээнд багасгах төлөвлөгтэй байгааг нүүрснээс хий гаргах буюу синтетик байгалийн хий гаргах (coal-to-gas/CTG
буюу synthetic natural gas/ SNG) үйлдвэрийн жишээн дээр харна.
Энэхүү төлөвлөгөөний нэг хэсэг 30.000.000.000 (гучин
тэрбум) америк долларын нийт өртөг бүхий төслүүд Монгол улсын газар нутаг дээр хэрэгжиж
буй бөгөөд БНХАУ-ын даргын айлчлалын үеэр холбоотой гэрээ, бичгүүдэд гарын үсэг
зурагджээ.
Байгаль орчны бохирдол, агаарын бохирдол, нүүрс
хүчлийн хийн өндөр ялгаруулалт, цөлжилт, усгүй болох зэрэг бүх асуудал БНХАУ-ын
нутгийн гүн, захын бүсүүд, хиллэдэг улсуудруу шилжиж байгааг Грийнпийс олон
улсын байгууллага шүүмжилж, БНХАУ-ын Үндэсний Эрчим Хүчний Газар уг асуудлаа
хүлээн зөвшөөрч „Сохор Хөгжлөөс“ болгоомжилохыг сануулсан тухай энэхүү бичиг
өгүүлнэ.
2. Шалтгаан
БНХАУ-ын эрчим
хүчний бодлого, манай улсын бодлого хоёрын уяалдаа холбооны тухай энэхүү бичиг
нь олонд нээлттэй мэдээллүүд дээр тулгуурлан бичигдсэн. Чингэхдээ хоёрдмол
утга, далд санааг зөвшөөрөхгүй.
Зөв, шударга, үнэн
гэдэг ойлголтууд манай улсад алдагдсан тул, байхгүйг бий болгохыг хүсэмжлэн,
дээрх зарчмуудыг баримтлан бичлээ. Эх бичгийг дараах линкээс уншаарай: http://philosophynclub.blogspot.com/
3. Зовлон
Удахгүй Монгол
улсын нийслэл Улаанбаатар хотын хүн амын нэгэн зовлон эхэлнэ. Энэхүү зовлон
ганц манайд улсад байдаггүй. Хөрш орон БНХАУ-ын хотуудад бас бий. Тэр бол нүүрс
шатаан түлэх зэрэг бусад замаар үүдсэн хорт утаа. Агаарын болон байгаль орчны
бохирдол энэхүү орны ард иргэдэд тулгараад буй зовлонгийн нэг нь.
Эдийн засгийн эрчимтэй өсөлт түүнийгээ дагаад
нүүрс болон бусад шатах хийг их хэмжээгээр ашиглах болсон, өсөлттэйгээ уяалдаж орлогын
хэт ялгаа, байгаль орчны бохирдол зэрэг асуудлууд нь гаарах болсон нь Хятадын
Үндэсний Ардын Конгрессын Хурал нь Таван Жилийн Төлөвлөгөөндөө эргэлт гаргахад хүргэжээ.[1]
4. Нэн тэргүүнд ард түмэн
Ден Сяопины
“эхлээд баяжих” хөгжлийн урианаас “нэн тэргүүнд ард түмэн” уриаруу шилжих шийдвэрээ
2006-2010 оны Арваннэгдүгээр Таван Жилийн Төлөвлөгөөндөө (цаашид XI-5ЖТ гэнэ)
тусгасан нь Хятад улсын бодлогот хувьсгал, эргэлт хийсэн гэж судлаачид үзсэн байна. [2]
Хятад шинжтэй социализмын гол зарчим нь шинжлэх ухаанчаар хөгжил гэдгээ харан, аж
үйлдвэрийн бүтцийн сайжруулалт нь нүүрст суурилсан (with coal as basis)[3]
байна хэмээжээ.[4]
2011-2015 оны
Арванхоёрдугаар Таван Жилийн Төлөвлөгөө (цаашид XII-5ЖТ гэнэ) нь XI-5ЖТ-ний
үргэлжлэл байж, реформыг эрчимжүүлэх ажээ. Хөдөө, тосгон дохь ажилгүйдэл,
ядуурал, хот суурин дахь баян чинээлэг байдал, хоёуланд нь нийтлэг байгаль
орчны бохирдол зэрэг нь нэн тэргүүний анхаарах зүйлс гэдгээ дурьджээ. Асуудлын
шийдэл нь БНХАУ-ын бүс нутгуудын уяалдаат хөгжил болно.[5]
XI болон XII-5ЖТ-нүүдийн
харьцуулалтын товчийг дараах
зургаас харна уу.[6]
5. Шинжлэх ухаанч хөгжил
XII-5ЖТ –нд хөгжил
бол бүхий л асуудлын шийдэл хэмээн БНХАУ үзлээ.[7]
Үүний тулд даган мөрдсөөр буй эдийн засгийн хөгжлийн жанжин шугмаа цаашид
барисан хэвээр байна. Эдийн засгийн хөгжил бол эдийн засгийн өсөлт хэмээн
сэтгэж, алдаатай шийдвэрүүд гаргасан тул үүнийгээ өөрчлөх ёстой хэмээжээ.[8]
Энэхүү эдийн засгийн трансформацийн “фундаменталь төгсгөл” ард түмний
амьжиргаа, амьдрал дээшилснээр илэрнэ.[9]
6. Бохирдлын эсрэг дайн
Саяхныг хүртэл Хятад
улсын хот суурингийн оршин суугчид агаарын бохирдол бол эдийн засгийн өсөлтийн
зайлшгүй нэг хэсэг гэж үздэг, эрүүл мэндэд нөлөөлөх сөрөг нөлөөг хайхардаггүй
байж. 2011 оноос хойш иргэдийн хандлага өөрчлөгчдөж, бохирдлын тухай хурцаар
яригдах болжээ.[10]
2013 оны судалгаагаар хятадын хотуудын 92% нь агаарын бохирдол зөвшөөрөгдөх
хэмжээнээсээ илүү гарсан байна.
Хятад улсын засгийн
газрын ерөнхий сайд Ли 2014.03.05 хуралдсан Хятадын Үндэсний Ардын Конгрессын ээлжит
чуулган дээр бүхий л төрлийн, ялангуяа агаарын, бохирдлын эсрэг дайн зарлаж
буйгаа мэдэгджээ. Бохирдлын үр үндэс нь “сохор хөгжил” гэжээ. Том хотууд,
бүсүүдэд хатуу хяналт тавина, 2014 онд нүүрс хэрэглэдэг 50,000 хүртэлх жижиг
үйлдвэрүүдийг хаана гэв.[11]
Хятадын 34 мужын
12 нь нүүрсний хэрэгцээгээ эрс бууруулах төлөвлөгөө боловсруулж[12],
нүүрсээр ажилладаг цахилгаан станцуудыг том хотуудад шинээр барихыг хориглолоо.
Жишээлбэл, 2017 он гэхэд Бээжин нүүрсний хэрэглээгээ 50%-иар бууруулах, 2020 оны
төгсгөл гэхэд нүүрсний хэрэглээг хориглох төлөвлөгөөтэй байгаагаа мэдэгдлээ.[13]
7. Нүүрсний хэрэглээний төгсгөл
БНХАУ эрчим
хүчний хэрэглээнийхээ 65%-ийг нүүрснээс гаргаж авдаг. Дэлхий дахины нүүрс
хэрэглээний тал нь энэ улсад ноогддог.[14]
Гэхдээ энэ байдал 2011 оны XII-5ЖТ-нөөс хойш өөрчлөгдлөө. 2003 оноос хойш нүүрсний хэрэглээгээ тогтмол
бууруулахыг зориж байна. Үүнийг Грийнпийс олон улсын байгууллага “Хятадын
нүүрсний тэсрэлтийн төгсгөл” гэжээ.[15]
8. Бохирдлоос ангижрах нь: хийн хэрэглээ
Нүүрст суурилсан
эрчим хүчнээс үүдэн гарах бохирдлын улмаас XII-5ЖТ-нөөс хойш нүүрсний хэрэглээг эрс багасгаж буйг
харлаа. Тэгвэл БНХАУ хийн хэрэглээг үлэмж дэмжиж буйг жишээ нь Женерал Электрик
компани „Хятадын Хийн Эрин Үе“ гэж нэрлэжээ.[16]
Гэвч хийг гарган авах арга зам нь мөнөөх бохирдлыг үүсгэгч хоёр зүйл: нүүрс ба
газрын тос. Хийгээ гарган авахын тулд нүүрс, газрын тосоо хаана олборлож,
боловсруулах вэ гэдэг асуултын хариу XII-5ЖТ-нд бий.
9. Бүс нутгийн уяалдаатай хөгжил: далайн эрэг ба
дотоод нутаг
Дээр дурьдснаар
бохирдол болон бусад төрлийн асуудлын шийдэл нь “Бүс нутгийн уяалдаатай хөгжил”.
Энэ ойлголт нь “нээн тэлж буй” Хятад гэсэнтэй ойлголттой нягт хамааралтай. Реформ
явагдах нутгийг тэлэх буюу
ажлын байрыг хөгжил сул гэгдэж буй БНХАУ-ын баруун, хойд, зүүн хойд зүгрүү
шилжүүлэх бодлого.
XII-5ЖТ -нд бүс
нутгаа далайн эргийн, дотоод, хилийн нутаг гэж гурав ангилан, бүс нутгуудыг
уяалдаатайгаар хөгжүүлнэ гэжээ:
Далайн эргийн
бүсүүдэд шинжлэх ухаанч судалгаа ба хөгжүүлэлт (R&D), ахисан түвшиний үйлдвэрлэл
болон үйлчилгээний салбаруудыг төвлөрүүлнэ. Далайн эргээр төвлөрч байсан аж
үйлдвэржүүлэлтийг нутгийн гүнрүү шилжүүлнэ. Нутгийн дотоод хэсэгт буй хот,
суурингуудад төрөл бүрийн гадаад хөрөнгө оруулалтыг төвлөрүүлэн, хөгжлийн
бүсүүд болгох ба тэдгээрийн ашигт малтмалыг ашиглана хэмээжээ.[17]
10. Бүс нутгийн уяалдаатай хөгжил: хилийн бүсүүд
Хилийн бүсүүд болох
Хейлонжиан,Жилин, Лиаонинг, Өвөр Монгол, Шинжиан зэрэг нутаг нь хөгжил,
туршилтын түлхүүр бүсүүд болно гэдгийг 2011-2015 оны төлөвлөгөөндөө дурьджээ.
Тэгэхдээ эдгээр бүсүүддээ “тусгай гадаад аж үйлдвэрүүдийг” хөгжүүлэх юм. [18]
Түлхүүр хилийн боомтууд, зам харилцаа, хилийн хотуудын бүтээн байгуулалтыг
түргэсгэнэ гэжээ.
11. Их нүүлгэн шилжүүлэлт ба “цэвэр эрчим хүч“ гэх
нүүрс хийжүүлэх үйлдвэрүүд
БНХАУ-ын XII-5ЖТ-ний нэгэн зорилго бол Хятад шинжтэй аж
үйлдвэржилтийн шинэ замаар явах явдал.[19]
Чингэхдээ нүүрс, түүнтэй
холбоотой бусад химийн үйлдвэрлэл болох нүүрснээс хий, нүүрснээс шингэн гаргаж
авах үйлдвэрүүдийг “цэвэр эрчим хүч” хэмээн XII-5ЖТ-нд дурьджээ. Дотоод бас гадаадаас гаралтай “цэвэр эрчим хүчээр”
улсаа хангах, түүнд зориулсан оптималь дэд бүтэц хөгжүүлэх явдал. Энэхүү
зорилго нь таван жилийн төлөвлөгөөнд “Эрчим хүч үйлдвэрлэлтийн реформыг
хурдасгах ба ашиглах хэлбэр”[20] нэрээр нэрлэгджээ. Нүүрсний уурхай,
нүүрсний том групп компаниудыг хөгжүүлэх, нүүрст суурилсан хий болон шингэний
судалгааг ашиглах, энэ чиглэлийн үйлдвэржилтийг барих, нүүрсээр ажилладаг эрчим
хүчний том үйлдвэрүүдийг барих зэрэг зорилгууд таван жилийн төлөвлөгөөндөө
тусгажээ.[21]
Гэвч нүүрс
хийжүүлэх болон бусад үйлдвэр нь цэвэр эрчим хүч бус, нүүрс хийжүүлэх
үйлдвэрүүдээ Сохор Хөгжил болохыг БНХАУ-ын Үндэсний
Эрчим Хүчний Удирдах Газар хэлснийг дараагийн бүлгүүдээс уншина уу.
12. Нүүлгэн шилжүүлэлт: дотоод
2020 он хүртэл
нүүрсний хэрэгцээгээ эрс бууруулахаар төлөвлөж байгаа БНХАУ улсынхаа бүс
нутгуудыг хөгжүүлэх, агаарын болон бусад бохирдол бууруулах зэрэг
төлөвлөгөөнөөс үүдэн нүүрсээс эрчим хүч гаргах бүхий л үйлдвэрүүдээ нутгийн
гүнрүү, хилийн бүсүүд рүү эсвэл Хятад улстай хиллэдэг улсуудруу нүүлгэн шилжүүлж буйг жишээ нь Грийнпийс олон
улсын байгууллага бичжээ.[22]
13. БНХАУ-ын нутгийн гүн дэхь 50 нүүрс хийжүүлэх
үйлдвэр
Дээрх төлөвлөгөөг
хэрэгжүүлэх зорилгоор ирэх арван жилийн дотор 50 гаруй нүүрс хийжүүлэх үйлдвэр барихаар төлөвлөсөн тухай
олон улсын Грийнпийс мэдээллэжээ.[23]
Эдгээр 50 гаруй нүүрс хийжүүлэх үйлдвэр нь нүүрсний орд газруудын төвлөрөл
болсон Шинжиан, Өвөр Монгол, Шанси нутгуудыг түшиглэж баригдана. Дээрх
нутгуудаас хий зөөвөрлөх хоолойнуудыг томоохон хотуудруу татах ба уг төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх нутгууд нь
БНХАУ-ын үндэстний цөөнх оршин суудаг уугуул нутгууд гэдгийг Блүүмберг
мэдээллийн хуудас мөн дурьджээ.[24]
14. Их нүүлгэн шилжүүлэлт: гадаад
Хятадын Үндэсний
Ардын Конгрессын Хурлаас батлан гаргасан XII-5ЖТ-нд дурьдагдсан “тусгай гадаад аж үйлдвэр” буюу “special outward industries” гэж юу вэ? Энэ
нь БНХАУ-ын хилийн цаадах улс орнуудад эрчим хүч үйлдвэрлэх, түүхий эдийн анхан
шатны олборлолтыг явуулах, анхан шатны үйлдвэрүүд барих, тэдгээрт хэрэгцээт дэд
бүтэц, технологит хөрөнгө оруулалт хийх явдал юм. Үүний нэг жишээ нь ОХУ,
БНХАУ-ын хоорондын гэрээ болно.
15. Газрын тосноос хий гаргах: ОХУ, БНХАУ-уудын
400.000.000.000 (дөрвөн зуун тэрбум) америк долларын гэрээ[25]
2014 оны 5 сард
ОХУ-ын Газпром компани БНХАУ-ын Хятадын Үндэсний Нефьт Корпорацитай 30 жилийн
хугацаатай, шингэрүүлсэн байгалийн хий нийлүүлэх гэрээ хийв. Гэрээний өртөгийг 400.000.000.000
америк долларын гэж таамаглаж байна. Орос улс нь дэлхийн зах зээлийн ханшаас
хямдаар байгалийн хий нийлүүлсний хариуд Хятад улс 50.000.000.000 америк
долларын өртөгөөр газрын тосноос хий гаргах талбайнууд, тус хийг дамжуулах
хоолой зэргийг бариж байгуулахад хөрөнгө оруулах юм байна. Газпром компаний
шинээр барих Сибирийн Хүч нэртэй уг хийн хоолой нь Зүүн Сибирийн Чаяндин болон Ковыктин
хоёр талбайгаас Зүүн хятадын эрэг хүрэх аж.[26]
Орос улсын нефть, хийн гол ордууд Сибирьт байрлаж байна.
16. Нүүрс импортлох: ОХУ-ын СУЭК зэрэг нүүрс
олборлогч компаниуд
БНХАУ нь бэлэн
хий импортлохоос гадна нутгийнхаа баруун болон хойд хэсгээр төлөвлөгдсөн нүүрсээр
ажиллах цахилгаан стацнууд, нүүрс хийжүүлэх үйлдвэрүүдээ түүхий эдээр хангах
явдал юм. Орос улсын нүүрс олборлогч, экспортлогч СУЭК компаний жишээн дээр
үүнийг харж болно. Энэхүү компани нь
2012 онд 97,5 сая тонн термаль буюу эрчим хүчний нүүрс олборлож, экспортын
хэмжээгээрээ Орос улсад нэгт жагсчээ[27]
(харьцуулахад, Монгол улсын хэмжээнд 2012 онд нийт 31,9 сая тн нүүрс олборложээ)[28].
СУЭК компаний Азийн орнуудруу экспортлож байгаа нүүрсний 48% Хятад улсруу
экспортлогдож байгааг 2013 оны тайландаа дурьдсан байна.[29]
17. 30.000.000.000 (гучин тэрбум) америк долларын гэрээг баталгаажуулахаар БНХАУ-ын дарга Си Зиньпин Монгол
улсад айлчилсан уу?
БНХАУ нь Орос
улсаас гадна 2013 онд Украйн улстай нүүрснээс синтетик хий гаргаж авахад зориулж 3.700.000.000 америк долларын
зээлийн гэрээ хийсэн байна.[30]
Үүнээс гадна Казахстан, Туркменистан, Узбекстан, Мяньмар гээд олон улстай хий
нийлүүлэх гэрээ хийжээ.[31]
Дараагийн зүй
ёсны асуулт бол БНХАУ-тай хамгийн урт хиллээр хиллэдэг Монгол улсад Си Зиньпин юуны
учир айлчиллав? Си Зиньпиний айлчлал нь Монгол улсын нүүрсний экспортыг
эрчимжүүлэхээс гадна нүүрсний бусад үйлдвэрлэлтийг дэмжих, цаашлаад нүүрс
хийжүүлэх үйлдвэр барих төлөвлөгөөг
дэмжих явдал юм.
China Daily Asia сонин бичихдээ, Си Зиньпиний айлчлалын гол зорилго нь удаан хүлээгдэж буй
нийт 30 тэрбум америк долларын өртөг бүхий нүүрс хийжүүлэх төсөл болон бусад
холбоотой гэрээнд талууд гарын үсэг зурах явдал гэж бичжээ.
South China
Morning Post сонин Си Зиньпины айлчлал нь эрчим хүч, дэд бүтэцэд чиглэсэн гэж
харж буй бөгөөд Монгол улсын Уул уурхайн яамны дэд сайд О.Эрдэнэбулганы уг
сонинд ярьснаар айлчлалын зорилго нь хоёр нүүрс хийжүүлэх үйлдвэр барьж,
түүнээс гарсан хийний 95%-ийг Хятад улсруу экспортлоно гэжээ.[32]
Чайна Дейли Ази
сонинд өгүүлсэн гучин тэрбумын гэрээ гэж юу вэ?
18. „30 тэрбум ‚ногооноор' дөрвөн үйлдвэр барина“
2014.06.12-ны
Өнөөдөр сонины онлайн дугаарт „30 тэрбум ‚ногооноор‘ дөрвөн үйлдвэр барина“
гарчигтай нийтлэл нь дээрх асуултын хариу.[33]
2013 оны 10 сард
БНХАУ-д айлчилсан ерөнхий сайд Алтанхуягийн айлчлалын үеэр Монгол улсын
нүүрсний болон газрын тосны
орд газруудыг түшиглэн, нүүрсээс синтетик байгалийн хийг гарган авах хийжүүлэх
үйлдвэр байгуулж, Хятад улсруу хийг экспортлох санамж бичигт мөн Хятад улсад байрлах нүүрс хийжүүлэх бусад
үйлдвэрлүү 20 жилийн хугацаанд 1.000.000.000 (нэг тэрбум) тонн нүүрс экспортлох
зэрэг бичгүүдэд гарын үсэг зурсан байна.[34]
Монгол улсад
синтетик байгалийн хий гарган авах 4 үйлдвэр “Төв, Дундговь, Хэнтий, Дорноговьт“
аймгуудад тус бүр байгуулах төлөвлөгөөтэй бөгөөд хэрэгцээтэй усаа “Орхон-Сэлэнгээс
гадаргын“ ус татах 700 км хоолойгоор авч, Хятад улсруу хийгээ экспортлох 750 км хоолой тус бүр тавина гэжээ.
Энэхүү төслийг
БНХАУ-ын Синопек компанитай хамтарч, шаардлагатай хөрөнгө, санхүүжилтийг
БНХАУ-ын ХОПУ корпораци бүрэн гаргахыг мөн дурьдсан байна. Монгол улсад үйл
ажиллагаагаа явуулдаг “MCS, MAK компани хүрэн нүүрсийг шингэрүүлж шатахуун
гаргаж авах төсөл“ эхлүүлсэн нь нүүрснээс байгалийн синтетик хий гаргаж авах
төсөл нь “монголчуудын зорилготой нийцэж буй юм.“ хэмээн Өнөөдөр сонин
нийтлэлдээ бичжээ.[35]
19. Нүүрс гүн боловсруулалт
Оюу Толгой төсөл нь эхний ээлжинд 7.000.000.000 доллар бол үүний хажууд
нүүрс хийжүүлэх дөрвөн үйлдвэр барих төсөл нь „хамгийн их хөрөнгө оруулалттай
бүтээн байгуулалт“ болно хэмээн Өнөөдөр сонин цааш бичжээ. Учир нь „уг төслийг
хэрэгжүүлснээр байгальд ээлтэй технологиор нүүрснээс синтетик байгалийн хий
үйлдвэрлэх томоохон аж үйлдвэрийн цогцолбор, хий, ус дамжуулах, хадгалах,
түгээх дэд бүтцийн сүлжээ байгуулж, дагалдах эко хотууд шинээр бий болох
төсөөлөл байгаа. Cинтетик байгалийн хийн үйлдвэр нь бүтээгдэхүүнээ БНХАУ руу
экспортлох“ ба “10 мянган ажлын байр“ үүснэ гэв.[36]
Харин Засгийн Газрын вэбсайтын дагуу “20 мянга орчим хүн ажлын байраар
хангагдана“ гэж үзэж байгаа ба ийнхүү нүүрсээ олборлож, хийжүүлж, экспортлохыг „нүүрс
гүн боловсруулалт“ гэж нэрлэх бөгөөд “байгаль орчинд ээлтэй эрчим хүчний эх
үүсвэр бий болно“[37]
Монгол улсын төр, засаг-бизнесийнхэн үзэж байгаа ажээ.
20. Төслийг хэрэгжүүлэгч Синопек, санхүүжүүлэгч
ХОПУ
БНХАУ-д хийсэн
Ерөнхий Сайдын айлчлалаас
хойш Монгол улсын төрийн бүхий л шатны байгуулалгууд нь БНХАУ-ын зүгээс төслийг
хэрэгжүүлэгч, санхжүүлэгч компаниудтай уулзалт хийснийг нь тэдний албан ёсны
мэдээнээс харж болно. Уулзалтууд дундаас хамгийн оргил цэг нь яах аргагүй
БНХАУ-ын даргын айлчлал юм.
21. Монгол улс, БНХАУ-ын хооронд байгуулсан
тунхаглал
БНХАУ-ын дарга,
Монгол улсын ерөнхийлөгчийн гарын үсэг зурагдсан тунхаг бичигт ийн өгүүлжээ: “Талууд
[...] Монгол, Хятадын төмөр зам, авто зам, боомт, төмөр, зэс, хар тугалга, цайр,
уран, нүүрс, газрын тос, цахилгаан эрчим хүч, химийн үйлдвэрлэл [...] зэрэг дэд
бүтцийн бүтээн байгуулалт болон уул уурхай, эрчим хүчний томоохон төслүүд [...]
хурдацтай урагшлуулж, [...] бүх талаар дээшлүүлнэ. Хятадын тал нь Хятадын нэр хүнд бүхий томоохон аж
ахуйн нэгжүүдийг зах зээлийн зарчмын дагуу өөрсдийн давуу талыг ашиглан Монгол
дахь томоохон төслүүдийн хамтын ажиллагаанд оролцохыг дэмжинэ. Монголын талтай
шинэ өндөр технологи болон цэвэр эрчим хүчний салбар дахь хамтын ажиллагааг
идэвхижүүлнэ. Талууд Монгол, Хятадын нүүрс хийжүүлэх төслийг хоёр улсын хөгжилд
алс хэтийн ач холбогдолтой хэмээн өндрөөр үнэлэж [...]
хамтран ажиллахыг дэмжинэ. Талууд [...] хил орчмын [...] хамтын ажиллагааг
[...] дэмжиж, таатай нөхцөл бүрдүүлнэ. Талууд өөрийн эрчим хүчний хөгжлийн
стратеги болон бодит хэрэгцээ шаардлагатай уяалдуулан эрчим хүч [...] хамтын
ажиллагааг улам бүр бэхжүүлж, Монголд нүүрсний уурхайг түшиглэн цахилгаан станц
хамтран байгуулна, Хятадад эрчим хүч экспортлох [...] Талууд Монгол улсын
нутгаар дамжин өнгөрөх төмөр замын тээврийн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэхэд [...]
хамтран ажиллах [...] Талууд [...] боомтын нэвтрүүлэх хүчин чадлыг дээшлүүлэх
[...] байнгын ажиллагаатай
болгох [...] нээх ажлыг түргэтгэнэ“ гэжээ.[38]
22. БНХАУ-ын дарга мөн Монгол улсын ерөнхийлөгч
нар юу ярив?
Монгол улсын
ерөнхийлөгч “ганцаарчлан уулзсан уулзалтаар [...]
Хятадын талд хэд хэдэн санал “ дэвшүүлсний дунд “нүүрс боловсруулах, хийжүүлэх тал дээр хамтран ажиллах,
[...] ОХУ, Монгол Улс, БНХАУ-ыг холбосон төмөр замын хүчин чадлыг
нэмэгдүүлэх“ зэрэг санал тавьжээ.[39]
Си Зиньпин сэтгүүлчдэд хандаж хийсэн мэдээлэлдээ “Хоёр
тал цаашид уул уурхай, дэд бүтэц, санхүүгийн хамтын ажиллагааг цогцоор
хөгжүүлэх зарчимын дагуу [...] том төслүүдийн хамтын ажиллгааг тэргүүлэх
чиглэлийн ажиллагаа болгоно. [...] Хоёр улс уул уурхайн бүтээгдэхүүнийг гүнзгий
боловсруулан шинэ эрчим хүч, цахилгаан, [...] хилийн боомт гэх мэт салбарт
хамтын ажиллагааг эрчимжүүлнэ [...] Хятадын тал Монголын талаас санал
дэвшүүлсэн Хятад, Монгол, ОХУ гурван улсын дээд хэмжээний уулзалт зохион
байгуулахыг дэмжиж байна“ гэжээ.[40]
23. Таван жилийн төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэгч
компаниудтай хамтран БНХАУ-ыг эрчим хүчээр цогц хангах баримт бичгүүдэд гарын
зурагдсан нь
БНХАУ-ын нүүрсний
уурхай, нүүрсээр ажиллах цахилгаан станцууд, нүүрс хийжүүлэх үйлдвэрийг нутгийн
гүнрүү, хилийн бүсрүү, бүр цаашлаад хилийн цаана гаргах төлөвлөгөөг Монгол
улсын төр-бизнесийн байгууллагуудтай хамтран гарын үсэг зурсан байна. Нийтэд ил
зарлагдсан мэдээнээс харвал эхний ээлжинд Монгол улсын нутагт 3 цахилгаан
станц, 1 нүүрс боловсруулах үйлдвэр барих баримт бичигт гарын үсэг зуржээ. [41]
Жишээлбэл Адуунчулууны,
Нарийнсухайтын гэх 2 цахилгаан станц бариулахаар гарын үсэг зурсан МАК ХХК нь
уг станцуудын үндсэн зорилгын талаар “Энэ удаагийн хэлэлцээрт түлхүүр өгөх
нөхцөлөөр хамтарч ажиллана. Үйлдвэрийн инженер, тоног төхөөрөмжөөр хангах,
барилга байгууламжийг нөгөө тал [Харбины олон улсын эрчим хүчний
компани] бариад, цахилгаан
станцыг манайд хүлээлгэж өгөх юм. Төслийг бүхлээр нь Хятадын компани гүйцэтгэж
байгаа учраас, олон улсын зарчмын дагуу экспортын санхүүжилтэнд бүрэн хамрагдаж
боломжтой“ гэж хэлжээ.[42]
Өөрөөр хэлбэл
БНХАУ, Монгол улсын хамтарсан тунхаглалд өгүүлснээр том төслүүдийг БНХАУ-ын том
аж ахуйн нэгжүүд “зах зээлийн зарчмын дагуу өөрсдийн давуу талыг ашиглан“ бариж,
гүйцэтгэх бөгөөд эдгээр цахилгаан станцуудын үйлдвэрлэсэн эрчим хүч гагцхүү
БНХАУ руу экспортлогдох зорилготой нь, уул уурхайн яамны дэд сайдын өгүүлсэн нүүрсний
хийн 95% БНХАУ-руу экспортлоно гэсэнтэй таарч байна.
Жишээлбэл, МАК
ХХК-тай „Чинхуа-Мак нарийн сухайт трэйдинг“ нэрээр хамтран ажилладаг БНХАУ-ын
Кингхо Групп ХХК нь Өвөр Монголын Өөртөө Засах Орны Кингхо охин компаниараа
дажуулан Хүрмэн Энержи гэх компанитай нүүрс гүн боловсруулах төсөл хэрэгжүүлэх
тухай санамж бичигт гарын үсэг зурсан байна.
Монгол улсаас
нүүрс БНХАУ-д импортолдог мөн нүүрс хийжүүлэх үйлдвэр барих гэж буюу Кингхо
буюу Чинхуа компани нь БНХАУ-ын XI-5ЖТАрваннэгдүгээр таван жилийн төлөвлөгөө болох нүүрс хийжүүлэх үйлдвэрүүд
барих, Арванхоёрдугаар таван жилийн төлөвлөгөө болох нүүрс олборлолтыг гадагш
гаргах зэрэг төлөвлөгөөнүүдийг хичээнгүйлэн гүйцэтгэж байгаа хэмээн өөрийн
вэбсайтдаа бичжээ.[43]
24. ОХУ-ын
нүүрс олборлогч нарын Сибириэс Монгол улсаар дамжин өнгөрч БНХАУ-д нүүрс
импортлох сонирхол ба Путины айлчлал үүнтэй холбоотой юу?
Зөвхөн Монгол
улсад үйл ажиллагаагаа явуулдаг аж ахуйн нэгжүүд БНХАУ-д нүүрс импортлох
сонирхол агуулаагүй нь мэдээж. Өмнө дурьдснаар ОХУ-ын нүүрс, газрын тос,
байгалийн хийн томоохон уурхай, ордууд Сибирьт байрлаж байна. Монгол улсаар
дамжин өнгөрч, БНХАУ-д нүүрс импортлох сонирхол ч ОХУ-ын аж ахуйн нэгжүүдэд байгаа
бөгөөд 2013 оны 12 сард “Монгол, Орос, Хятад гурван улсыг дамнасан төмөр замын
умард коридор“ нэртэй хурлын “төлөөлөгчид бүтэн өдөржингөө Их Тэнгэрт нууц
байдлаар зөвлөлдөв. [...] гол сонирхол нь Орос, Хятадыг холбох гүүрээ
Монголыг болгохоор хэлэлцэж, үүнийгээ ч их гоёор гурвун улсын нэгдмэл сонирхол
хэмээн нэрлэсэн байна лээ “[44]
гэж хэвлэлийнхэн бичиж байжээ.
Монгол улсын
засгийн газрын санаачлагаар зохион байгуулагдсан энэхүү хурлын үеэр зам тээврийн сайд А.Гансүх Монгол
улсын “төмөр замыг шинэчлэх төслийг умард коридор гэж нэрлэсэн“, “Хятадын `ХОПУ` зэрэг“ компани энэхүү төсөлд оролцож
байгаа ба “Монгол Улс өөрийн
газар нутгийн давуу байдлыг ашиглан хоёр хөршийнхөө хооронд хийгдэх худалдаа
тээвэрлэлтэд үйлчлэх [...] сонирхолтой “[45] гэж
ярьжээ.
Дээрх мэдээнээс харахад Монгол улсын төр, засаг нь
БНХАУ-ын эрчим хүчийг өөрийн нутагт үйлдвэрлэж, хангахаас гадна өөрсдийн
санаачлагаар ОХУ-ын нүүрс болон бусад бараа тээврийг нутгаараа зөөвөрлөж өгөх
хүсэлтэй байгаа ажээ. Мөн Монгол улсын төмөр замыг шинэчлэх санхүүжүүлэгчээр нүүрс
хийжүүлэх үйлдвэрүүдийг санхүүжүүлэгч ХОПУ компани нь байгааг А.Гансүх өөрийн
ярилцлагатаа дурьджээ.
Монголын төр, засгийн газраас гарч буй санаачлага гэдгийг
бататган, БНХАУ-ын Шанхай хотод ОХУ-ын ерөнхийлөгч Путинтэй Монгол улсын
ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж уулзахдаа төмөр замын асуудлуудаар ярилцах хүсэлтэй
байгааг дурьдаж, БНХАУ-ын дарга Си Зиньпинийг Монгол улсад ирэхэд мөн айлчлан,
гурван улсын хамтарсан асуудлуудыг шийдэхийг уриалж, урисан тухай ОХУ-ын ерөнхийлөгчийн
албан вэбсайт дээр тавигджээ.[46]
Монгол улсын нутаг дэвсгэрээр ОХУ-ын нүүрсийг тээвэрлэх
санаачлагыг Монгол улсын талаас санаачилж, идэвхилэн ажиллаж байгаагийн цаад
үндсэн шалтгаан юу бол гэдэг асуултын хариуг тодорхойлох үлдэж байна.
25. Сохор
хөгжил - Нүүрс хийжүүлэх үйлдвэр
Хэдийгээр БНХАУ гадаад орнуудад болон өөрийн зах
хязгаарын нутгуудаар нүүрс хийжүүлэх үйлдвэрүүдээ барих ажлыг идэвхилэн
гүйцэтгэж байгаа ч дотоодоос болон гаднаас олон шүүмжлэлтэй тулгаараад байна.
Байгаль орчин, усны нөөц, технологийн түвшин, санхүүгийн
чадавхи зэргийг үл хайхран нүүрснээс хий гаргах буюу coal-to-gas (CTG), нүүрснээс
газрын тос гаргах буюу coal-to-oil (CTO) зэрэг төслүүдийг бодлогогүйгээр эрчимтэй
хэрэгжүүлж буй нь сохор хөгжлийн шинж тэмдэг хэмээн үзэж буйгаа Хятадын Үндэсний
Эрчим Хүчний Удирдах Газар мэдэгдсэн байна.
Хятадын засгийн газар 2013 оны байдлаар нийтдээ, жилд
37.1 тэрбум куб.м хий гаргах хүчин чадал бүхий 9 нүүрс хийжүүлэх үйлдвэр барих
зөвшөөрөл өгсөн байна. [47]
Хэрэв бусад төлөвлөгдсөн нүүрс хийжүүлэх
үйлдвэрүүд баригдвал байгаль орчны үлэмж хохирол учирах тул АНУ-ын Дюүк Их
Сургуулийн судлаачид нүүрс хийжүүлэх үйлдвэрийн төслүүдээ зогсоохыг БНХАУ-ын
бодлого боловсруулагчид уриалж бичжээ.[48]
Тэд цааш
бичихдээ, нүүрс хийжүүлэх үйлдвэрүүд нь хөрөнгө оруулалтын өртөг өндөр, нүүрс
хүчлийн хийн ялгаруулалт их, усны хомсдол үүсгэнэ, агаар, ус бохирдуулна зэрэг
асуудлыг дурьдсан байна. Энэхүү асуудлууд бодит байдалд үнэхээр тулгарч
байгаагаа Датанг Интернэйшнл Повер Женерашн компаний тухай мэдээллээс бид
харна.
Судлаачдын нийтэлсэн графикаас харвал синтетик байгалийн
хий гаргах үйлдвэрийн ялгаруулах нүүрс хүчлийн хий болон усны хэрэглээ нь бусад
төрлийн үйлдвэрлэлүүдээс хэд дахин их байгааг харж болно.
Шинжианд нүүрс хийжүүлэх үйлдвэрлэл эрхэлдэг Датанг Интернэйшнл Повер Женерэйшн компанид тулгарч байгаа асуудлыг
Caixin сонин мэдээллэжээ.[49] Нүүрс
хийжүүлэх үйлдвэр нь хөрөнгө оруулалт маш ихээр шаарддагдаг химийн үйлдвэрлэл бөгөөд
технологийн хувьд байнгын шинэчлэл шаардлагатай байдаг гэжээ. Датанг Интернейшл
Повер Женерэйшн компаний хэрэглэж байгаа нүүрс хийжүүлэх үйлдвэр нь хамгийн
хямд технологи учир ашиглагдсан ус ихээр ялгаруулах бөгөөд хаягдал усны
хадгалалтын асуудалтай учираад байгаа. Химийн үйлдвэрлэлийн чиглэлээр туршлагагүй
компани тул менежмэнтийн асуудал мөн туршлагатай химийн техникчийн шаардлага зэрэг
хүний нөөцийн асуудалтай тулгараад байгаа аж. Мөн Өвөр Монголоос худалдан авч
байгаа нүүрсийн чанар нь нүүрс хийжүүлэх үйлдвэрийн чанрыг хангахгүй байгаагийн
дээр 2013 онд ашиггүй ажилласан зэрэг маш олон асуудалтай тулгараад байгаа
тухай тус сонин мэдээллэжээ.
Грийнпийсийн
судалгаагаар нэг ижил хэмжээний эрчим хүч гаргахад ашиглагдах
нүүрсний хэмжээ нүүрс хийжүүлэх үйлдвэрт энгийн нүүрсний станцуудтай
харьцуулахад өндөр
гэжээ.[50]
Нүүрс хийжүүлэх үйлдвэрээс гарах ноцтой үр дагаврыг
жагсаавал:
- Усны хэрэгцээ өндөр тул ус хомсдол нүүрлэнэ
-Цөлжилт тэлэх
-Хаягдал ус ихтэй
-Нүүрсний хэрэглээ өндөр
-Агаарын бохирдол үүсгэнэ
-Агаарт ялгарах нүүрс хүчлийн хэмжээг үлэмж ихэсгэнэ
-Анхны хөрөнгө оруулалтын хэмжээ маш өндөр
-Байнгын хөрөнгө оруулалт шаардлагатай
-Байнгын технологийн шинэчлэл хэрэгтэй
-Химийн нарийн мэргэшсэн техникчид, химийн салбарын
туршлагатай менежмэнтийн баг хэрэгтэй
-Болон бусад асуудлууд
26. Зовлон
хэдийн нүүрлэсэн
Дээрх бүх асуудал, ялангуяа агаарын бохирдол мөн усгүй
болох хоёр асуудал нь аль хэдийн бодитоор нүүрлээд буйг дараах жишээнүүд
батална.
2014 оны 1 сард Шинжианы Орилик тосгоны 200 гаруй
Уйгарууд Кингхо Группын нүүрс хийжүүлэх үйлдвэрээс үүдэн өвчлөл газар авч
байгааг эсэргүүцэн, үйлдвэрлүү явах замыг хаасан байна. Учир нь агаарын
бохирдлоос үүдсэн өвчлөл Уйгарууд, Казакуудын дунд нэмэгдэж буй ч үндэсний цөөнх
амьдардаг нутгуудад ямар нэгэн арга хэмжээ авагдахгүй байгаа талаар Блүүмбэрг
мэдээллэжээ.[51]
Уул уурхай, нүүрс хийжүүлэх үйлдвэрүүд ихээр төвлөрсөн
БНХАУ-ын хойд нутгуудад 2014 оны зун ойрын 63 жилдээ үзэгдээгүй ган нүүрлэсэн, усны хомсдол, цаашлаад усгүй
болсон тухай, нийтдээ нэг сая хүн, таван сая орчим мал ундны
усгүй байгаа тухай түгшүүрт мэдээ цуварсаар.[52] [53]
27. Бидний зовлон ижил
Монгол улсын Өмнөговийн нутгууд ч усны хомсдолтой байгаа
талаар мэдээлэл гарчээ.[54] Өмнөговь
аймгийн Байгаль орчин, Аялал Жуулчлалын
газрын дарга Б.Бадарчийн аль 2012 оны доорх ярилцлага батална.
Тэрбээр ярилцлагатаа „“Өмнөговь аймгийн нутаг дэвсгэрийн
70 орчим хувь цөлжилтийн байдалд байна. [...] Манай Өмнөговь аймаг гадаргын ус
цөөтэй. Гүний усаар ундаалдаг. 1970-1980 онд 500 гаруй булаг шанд байсан бол
одоо 200 гаруй нь байна. [...] ган, зуд гэх мэтчилэн байгалийн гамшиг цөлжилт
эрсдэлийг хүчтэй бий болгосон. Нөгөөтэйгүүр ийм байгалийн хүнд нөхцөлтэй болсон
хойно Өмнөговь аймагт уул уурхайн төслүүд ялангуяа 2000 оноос хойш хүчтэй өрнөж
эхэлсэн. Уул уурхай нь уур амьсгалын өөрчлөлтөөс гадна томоохон цөлжилтийг бий
болгож эхэлсэн гэх үү дээ. [...] баруун тийшээ үйл ажиллагаа явуулдаг “Чинхуа
МАК “-ийг би хамгийн түрүүнд дурдмаар байна. Энэ компани байгаль орчны талаар
өнөөг хүртэл нарийн ажил хийгээгүй. Баахан байшин барилаа, зам тавилаа л гэдэг.
Гэтэл өнөөдөр маш олон асуудал байна шүү дээ. [...] Хамгийн аюултай зүйлийг
хийж байгаа газрууд бол хайгуулийн компаниуд. Хэнд ч захирагддаггүй. [...] Яг нэрлэвэл 300, 400-гаад компани байгаа
учраас нэрлэхэд хэцүү байна. [...] Ардаа нууц ноёнтонгуудтай. Тэднийхээ
хэлснээр ажилладаг юм. [...] Би аймгийн бодлогын хэлтэсийн даргаар найман жил
ажилласан. Бас ч уурхайгаа ашиглачихна гэсэн бодолтой дарга байсан ч ингэтлээ
задгайрчихна гэж бодоогүй“ хэмээжээ.[55]
28. Сохор
Монгол уу?
БНХАУ-ын ерөнхий сайд, БНХАУ-ын Үндэсний Эрчим Хүчний
Удирдах Газар, мөн олон улсын байгаль хамгаалах Грийнпийс, АНУ-ын Дюүкийн Их
сургуулийн судлаачид бүгд “Сохор
Хөгжлөөс Болгоомжилох” талаар бичиж, яриж байна. Байдал ийм байхад Монгол улсын
нутаг дээр нүүрс хийжүүлэх үйлдвэрүүд байгуулах гэрээнүүдэд гарын үсэг зурагдлаа.
БНХАУ-ын сохор хөгжлийг дэмжиж, бид өөрсдөө сохор байсаар байх гэж үү?
Дахин хэлмүй: “Саруул
ухаанаас илүү Сайн нөхөр үгүй, Мунхаг хилэнгээс илүү Муу дайсан
үгүй” Чингис хаан2014.09.01
[1] БНХАУ-ын XI-5ЖТ-ний талаар Дэлхийн банкнаас эрхлэн
гаргасан Worldbank,“Mid-term Evaluation of
China‘s 11th Five Year Plan“,
2008.12.18, бичгийг үзнэ үү, http://siteresources.worldbank.org/CHINAEXTN/Resources/318949-1121421890573/China_11th_Five_Year_Plan_main_report_en.pdf,
[2] Fan, Cindy, “China’s Eleventh Five-Year Plan
(2006-2010): From “Getting Rich First” to “Common Prosperity””, 2006, http://www.sscnet.ucla.edu/geog/downloads/597/300.pdf,
[4] The British Chamber of Commerce in China,“China’s Twelfth Five Year Plan (2011-2015) – The Full English
Version” translated by Delegation of The European Union in China, p.2, http://www.britishchamber.cn/content/chinas-twelfth-five-year-plan-2011-2015-full-english-version,
[6] U.S.-China Economic and
Security Review Commision, Backgrounder: China’s 12th Five-Year
Plan, 2011, http://www.uscc.gov/sites/default/files/Research/12th-FiveYearPlan_062811.pdf
[7] The British Chamber of
Commerce in China, p.2, “As the largest developing
country in the world, development is the key to solving problems. […] we
should stick to scientific development, pay more attention to people […]. ”
[8] Fan, Cindy: China’s
Eleventh Five-Year Plan (2006-2010): From “Getting Rich First” to “Common
Prosperity”, 2006, http://www.sscnet.ucla.edu/geog/downloads/597/300.pdf,
[9] The British Chamber of
Commerce in China, p.3, “Тhe “fundamental end” of economic
transformation is to improve people’s lives […]”
[10] Greenpeace East Asia,“The
End of China’s Coal Boom”, 2014, p.9,: “Until a few years ago pollution was
considered by most urban Chinese as an inevitable side effect of economic
growth […]” http://www.greenpeace.org/international/Global/international/briefings/climate/2014/The-End-of-Chinas-Coal-Boom.pdf
[11] Xianhuanet, “China declares war against pollution”, 2014.03.05, http://news.xinhuanet.com/english/special/2014-03/05/c_133161602.htm
[12] Greenpeace East Asia 2014,
p.4
[15] Мөн тэнд, p.1
[16] Farina, M.F., Wang,A.:
“China’s Age of Gas: Innovation and Change for Energy Development”, 2013, in:
General Electric Age of Gas outlook,
http://www.ge.com/cn/sites/default/files/GE-Gas-China-1015final.pdf
[17] The British Chamber of Commerce in China, p.52, “We
must implement more active strategies for “opening up” and unceasingly explore
the new areas of reform.[…]
China will […] coordinate the opening up of coastal, inland and bordering areas
[…]. We will change the focus of the “opening up” of coastal areas
from international manufaturing to research and development,
advanced manufacturing and services. […] The “opening up” of inland areas will
depend on central cities, urban clusters and various investment and development
zones. We will make use of natural resources […] and expand the use of “leading
industries”for foreign investors.” p.52
[18] Мөн тэнд, p.52, “In order to develop border
areas […] we
will speed up the construction
of key ports, border cities […], we will develop “special
outward industries” and industrial bases.”
[19] The British Chamber of Commerce in China, p.6: “Adhere to the new path of industrialization with the Chinese
charateristics […]”
[22]Greenpeace UK,”China
announces “war on pollution” and bigger cut in carbon intensity”, 2014.03.03; “[…] if provinces in the
country’s north and west would make similar commitments. Many of the
China’s future
power plants are planned in these regions partially to compensate for coal caps
in the East.”, http://www.greenpeace.org.uk/newsdesk/energy/data/new-chinese-province-surprise-coal-cut-move-0
[23] Greenpeace
international,“China’s
planned coal-to-gas plants to emit over one billion tons of CO2”, 2014.07.23, http://www.greenpeace.org/international/en/news/Blogs/makingwaves/China-coal-to-gas-plants-to-emit-billion-tons-of-CO2/blog/50013/,
[24] Bloomberg, “China´s air
pollution heads west”, 2014.03.17, http://www.bloomberg.com/infographics/2014-03-07/china-air-pollution-heads-west.html
[25] Perlez, J.: China and
Russia reach 30-year gas deal, in: The
New York Times, 2014.05.21 http://www.nytimes.com/2014/05/22/world/asia/china-russia-gas-deal.html?_r=0
[26] Итар Тасс,”Газпром
заявил, что в газопроводе Сили
Сибири нет места для газа Роснефти” 2014.07.27, http://itar-tass.com/ekonomika/1285294
[27]SUEK,
“Key facts”, http://www.suek.ru/en/page.php?id=212
[28]Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг АМГ, “Монгол улсын нүүрсний нөөц, баялаг,
салбарын хөгжил”, http://www.mram.gov.mn/index.php?option=com_content&view=article&id=393%3A2013-05-22-06-09-08&catid=18%3Anews&Itemid=37&lang=mn
[29]СУЭК, “Годовой отчет за 2013 года”, http://ar2013ru.suek.ru/strategic-report/the-coal-market/map-of-supplies
[30]Rianovosti, “Ukraine, China sign deal to
make synthetic gas from coal” 2013.12.05, http://en.ria.ru/russia/20131205/185277610/Ukraine-China-Sign-Deal-to-Make-Synthetic-Gas-From-Coal.html
[31] Pipelines Internationa, “The pipelines feeding China’s burgeoning economy”, 2011.March, http://pipelinesinternational.com/news/the_pipelines_feeding_chinas_burgeoning_economy/055358/
[32] South China Morning Post, “Xi Jinping’s
Mongolia trip to focus on energy, infrasturcture”, 2014.08.19,
http://www.scmp.com/news/china/article/1576382/xi-jinpings-mongolia-trip-focus-energy-infrastructure
[33] Өнөөдөр, “30 тэрбум ‚ногооноор‘ дөрвөн үйлдвэр
барина“, 2014.06.12, http://www.mongolnews.mn/i/52753
[34]Засаг.мн, “Ерөнхий сайдын БНХАУ-д хийсэн албан ёсны айлчлалын хүрээнд
ямар асуудлууд шийдэгдэв?”,2013.10.26,
http://www.zasag.mn/news/view/3442
[35] Өнөөдөр, “30 тэрбум ‚ногооноор‘ дөрвөн үйлдвэр барина“,
2014.06.12, http://www.mongolnews.mn/i/52753
[36] Өнөөдөр, “30 тэрбум ‚ногооноор‘ дөрвөн үйлдвэр
барина“, 2014.06.12, http://www.mongolnews.mn/i/52753
[37] Засаг.мн, “Ерөнхий сайдын БНХАУ-д хийсэн албан ёсны айлчлалын хүрээнд ямар
асуудлууд шийдэгдэв?”,2013.10.26,
http://www.zasag.mn/news/view/3442
[38] Монгол улсын ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдоржийн албан ёсны
вэбсайт, “Монгол улс, Бүгд Найрамдах Хятад Ард улсын хооронд иж бүрэн стратегийн түншлэлийн
харилцаа хөгжүүлэх тухай хамтарсан тунхаглал”, 2014.08.22, http://www.president.mn/mongolian/node/4116
[39]Монгол улсын ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдоржийн
албан ёсны вэбсайт, “Бид сайн хөршийн харилцаагаа улам бэхжүүлэх ёстой”, 2014.08.21, http://www.president.mn/mongolian/node/4108
[40]Монгол улсын ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдоржийн
албан ёсны вэбсайт, “Си Зиньпин: Хятад улс ямагт Монгол улсын тусгаар тогтнол,
бүрэн эрх, нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдлыг хүндэтгэнэ”, 2014.08.21, http://www.president.mn/mongolian/node/4112
[41] Монцамэ, Аж ахуйн нэгжүүд хамтын ажиллагааны баримт бичиг
байгуулав, 2014.08.21, http://www.montsame.mn/index.php?option=com_k2&view=item&id=36331:2014-08-21-10-35-19&Itemid=648,
[42] Өдрий шуудан сонин, “Монгол улс эрчим хүч экспортлогч орон
болох боломжийг бүрдүүллээ“, 2014.08.22, №160 (1307) дугаар, х.3
[45] Eagle.mn, “Ази-Европыг дамнасан төмөр замыг нэгдмэл сонирхолоор хөгжүүлэн”, 2013.12.18 http://economics.eagle.mn/content/read/9900.htm
[46] Президент Росии, “Встреча с президентом Монголии Цахиагийн
Элбэгдоржем”,2014.05.20, http://www.kremlin.ru/news/21053#sel=
[47] Yang, C.-J., Jackson,
R.B.,China’s synthetic natural gas revolution, http://people.duke.edu/~cy42/SNG.pdf,
[48] Yang, C.-J., Jackson,
R.B.,China’s synthetic natural gas revolution, http://people.duke.edu/~cy42/SNG.pdf,
[49] Caixin online,”Power company can’t unload its new
coal-to-gas facility fast enough”,2014.05.08, http://english.caixin.com/2014-08-05/100713231.html
[50] Greenpeace
international,“China’s
planned coal-to-gas plants to emit over one billion tons of CO2”, 2014.07.23, http://www.greenpeace.org/international/en/news/Blogs/makingwaves/China-coal-to-gas-plants-to-emit-billion-tons-of-CO2/blog/50013/
[51] Bloomberg, “China
outsourcing smog to west region stirs region”,2014.03.07, http://www.bloomberg.com/news/2014-03-06/china-outsourcing-smog-to-west-region-stirs-protest.html
[52] China Daily Asia,”Xinjiang's Ili valley
suffers worst drought in decades”, 2014.06.28, http://www.chinadailyasia.com/news/2014-06/28/content_15145078.html
[53] Xinhuanet, “N.China province suffers worst
drought in 63 years”, 2014.08.13, http://news.xinhuanet.com/english/china/2014-08/13/c_133552908.htm
[54] Орд.мн, “Уул уурхайгаас болж ундны ус хомсдож
байгаад Өмнөговийн иргэд бухимдалтай байна”, 2014.04.04, http://www.ord.mn/index.php?newsid=1024
[55] Монголкомментс, “Чинхуа МАК байгаль орчны талаар өнөөг хүртэл ажил хийгээгүй”,2012.11.01, http://www.mongolcomments.mn/index.php?pid=54&sec=view&id=6735
Posts
No comments:
Post a Comment